در پهنه پر تلاطم اقتصاد نوین که نوآوری و خلاقیت شریان‌های حیاتی پیشرفت محسوب می‌شوند حفاظت از حقوق مالکیت فکری به یکی از اساسی‌ترین دغدغه‌های فعالان عرصه‌های مختلف بدل گشته است. این مهم به ویژه در صنایعی که به سرعت در حال تحول و تطور هستند اهمیتی دوچندان می‌یابد. صنعت مد و طراحی به عنوان یکی از پویاترین و پرمخاطب‌ترین بخش‌های اقتصاد جهانی از این قاعده مستثنی نیست. آذربایجان شرقی با پیشینه‌ای غنی در هنر و صنایع دستی و پتانسیل‌های بالقوه‌ای که در زمینه مد و طراحی دارد نیازمند توجه ویژه به مقوله حقوق مالکیت فکری در این حوزه است.
حفاظت از دستاوردهای فکری و هنری طراحان و تولیدکنندگان نه تنها انگیزه لازم برای نوآوری و خلاقیت را در آن‌ها تقویت می‌کند بلکه زمینه‌ساز توسعه پایدار و رقابت سالم در بازار نیز می‌شود. متاسفانه در بسیاری از جوامع به دلیل عدم آگاهی کافی از قوانین و مقررات مربوط به مالکیت فکری و همچنین ضعف در سازوکارهای اجرایی شاهد نقض گسترده این حقوق هستیم. این امر علاوه بر ایجاد خسارات مالی برای صاحبان اصلی آثار به تضعیف روحیه نوآوری و کاهش کیفیت محصولات و خدمات نیز منجر می‌گردد.
در این راستا بررسی وضعیت حقوق مالکیت فکری در صنعت مد و طراحی آذربایجان شرقی و ارائه راهکارهای عملی برای بهبود آن امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. این بررسی مستلزم شناخت دقیق چالش‌ها و فرصت‌های موجود در این زمینه و همچنین بهره‌گیری از تجربیات موفق سایر کشورها در این حوزه است.
یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی صنعت مد و طراحی آذربایجان شرقی عدم آگاهی کافی طراحان و تولیدکنندگان از حقوق خود و نحوه حفاظت از آن‌هاست. بسیاری از فعالان این حوزه با مفاهیم پایه‌ای مالکیت فکری از جمله حق تکثیر (کپی‌رایت) طرح صنعتی و علامت تجاری آشنایی کافی ندارند. این ناآگاهی آن‌ها را در برابر سوء استفاده‌های احتمالی آسیب‌پذیر می‌سازد.
علاوه بر این سازوکارهای قانونی و اجرایی موجود برای حمایت از حقوق مالکیت فکری در ایران با وجود پیشرفت‌های قابل توجه در سال‌های اخیر هنوز با چالش‌هایی روبرو هستند. فرآیند ثبت طرح‌ها و علائم تجاری در بسیاری از موارد طولانی و پیچیده است. همچنین رسیدگی به پرونده‌های نقض حقوق مالکیت فکری در مراجع قضایی زمان‌بر و پرهزینه است. این مسائل انگیزه صاحبان اصلی آثار را برای پیگیری حقوق خود کاهش می‌دهد.
از سوی دیگر عدم وجود یک سیستم جامع و یکپارچه برای ثبت و نظارت بر فعالیت‌های صنعت مد و طراحی امکان شناسایی و پیگیری موارد نقض حقوق مالکیت فکری را دشوار می‌سازد. در حال حاضر نهادهای مختلفی در این زمینه فعالیت می‌کنند اما هماهنگی لازم بین آن‌ها وجود ندارد. این امر باعث ایجاد ابهام و سردرگمی برای فعالان این حوزه می‌شود.
با وجود چالش‌های مذکور صنعت مد و طراحی آذربایجان شرقی از پتانسیل‌های بالقوه‌ای برای رشد و توسعه برخوردار است. وجود هنرمندان و طراحان با استعداد پیشینه غنی در هنر و صنایع دستی و نزدیکی به بازارهای منطقه‌ای از جمله مزیت‌های رقابتی این صنعت محسوب می‌شوند. با بهره‌گیری از این مزیت‌ها و با اتخاذ تدابیر مناسب می‌توان این صنعت را به یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی استان تبدیل کرد.
یکی از مهم‌ترین اقداماتی که باید در این راستا انجام شود افزایش آگاهی طراحان و تولیدکنندگان از حقوق مالکیت فکری است. برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی انتشار بروشورها و راهنماهای اطلاع‌رسانی و استفاده از رسانه‌های جمعی برای ترویج فرهنگ احترام به حقوق مالکیت فکری می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند.
علاوه بر این لازم است سازوکارهای قانونی و اجرایی موجود برای حمایت از حقوق مالکیت فکری تقویت و تسهیل شوند. تسریع فرآیند ثبت طرح‌ها و علائم تجاری افزایش کارایی مراجع قضایی در رسیدگی به پرونده‌های نقض حقوق مالکیت فکری و ایجاد یک سیستم جامع و یکپارچه برای ثبت و نظارت بر فعالیت‌های صنعت مد و طراحی از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند در این راستا انجام شوند.
همچنین تشویق طراحان و تولیدکنندگان به ثبت طرح‌ها و علائم تجاری خود می‌تواند نقش مهمی در حفاظت از حقوق آن‌ها ایفا کند. ارائه تسهیلات و مشوق‌های مالی برای ثبت طرح‌ها و علائم تجاری و ایجاد یک صندوق حمایت از حقوق مالکیت فکری می‌تواند انگیزه لازم را برای فعالان این حوزه ایجاد کند.
علاوه بر این همکاری بین نهادهای دولتی و خصوصی می‌تواند نقش مهمی در توسعه صنعت مد و طراحی آذربایجان شرقی ایفا کند. ایجاد یک شورای هماهنگی متشکل از نمایندگان نهادهای دولتی اتحادیه‌های صنفی و فعالان صنعت مد و طراحی می‌تواند به هماهنگی بیشتر بین این نهادها و اتخاذ تصمیمات مناسب کمک کند.
یکی دیگر از موضوعاتی که باید به آن توجه شود حمایت از نوآوری و خلاقیت در صنعت مد و طراحی است. ایجاد مراکز نوآوری و شتاب‌دهنده‌ها ارائه تسهیلات و مشوق‌های مالی برای طرح‌های نوآورانه و برگزاری مسابقات و جشنواره‌های طراحی می‌تواند به تشویق نوآوری و خلاقیت در این صنعت کمک کند.
باید تاکید کرد که حفاظت از یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. با اتخاذ تدابیر مناسب می‌توان این صنعت را به یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی استان تبدیل کرد و زمینه‌ساز اشتغال‌زایی و رونق اقتصادی را فراهم نمود. توجه به این مهم نیازمند عزم جدی تمامی ذینفعان از جمله نهادهای دولتی فعالان صنعت مد و طراحی و جامعه مدنی است.
برای مثال در نظر بگیرید یک طراح جوان و با استعداد در تبریز پس از صرف ماه‌ها تلاش و تحقیق موفق به طراحی یک مدل لباس منحصر به فرد و جذاب می‌شود. این طراح با امید به کسب درآمد و شهرت طرح خود را به تولیدکنندگان محلی عرضه می‌کند. اما متاسفانه به دلیل عدم آگاهی از حقوق خود طرح خود را به ثبت نمی‌رساند. در نتیجه تولیدکنندگان دیگر به راحتی از طرح او کپی‌برداری می‌کنند و لباس‌هایی مشابه را با قیمت پایین‌تر به بازار عرضه می‌کنند. این امر باعث می‌شود که طراح جوان نه تنها از سود حاصل از طرح خود محروم شود بلکه انگیزه خود را برای ادامه فعالیت نیز از دست بدهد.
این مثال نشان می‌دهد که عدم حفاظت از حقوق مالکیت فکری چه پیامدهای منفی می‌تواند برای صنعت مد و طراحی داشته باشد. با حمایت از حقوق طراحان و تولیدکنندگان می‌توان از وقوع چنین اتفاقاتی جلوگیری کرد و زمینه‌ساز رشد و شکوفایی این صنعت را فراهم نمود.
همچنین باید به این نکته توجه داشت که صنعت مد و طراحی تنها به تولید لباس و پوشاک محدود نمی‌شود. این صنعت شامل طیف گسترده‌ای از محصولات و خدمات از جمله کیف کفش جواهرات و لوازم آرایشی نیز می‌شود. حفاظت از حقوق مالکیت فکری در تمامی این زمینه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. در واقع اگر به یک اثر هنری با کاربرد پوششی نگاه کنیم می توان دریافت که برای حفاظت از سرمایه مادی و معنوی یک طراح حمایت از ایده و طرح او چقدر می تواند در توسعه کسب و کار او موثر باشد.
باید تاکید کرد که حفاظت از حقوق مالکیت فکری تنها وظیفه دولت نیست. تمامی افراد جامعه از جمله طراحان تولیدکنندگان مصرف‌کنندگان و رسانه‌ها در این زمینه مسئولیت دارند. با همکاری و همدلی می‌توان فرهنگ احترام به حقوق مالکیت فکری را در جامعه ترویج کرد و زمینه‌ساز توسعه پایدار صنعت مد و طراحی را فراهم نمود. این فرهنگ سازی نیازمند تلاش مستمر و پیگیر است و باید از سنین پایین در مدارس و دانشگاه‌ها آموزش داده شود.
این مقاله امیدواریم که با ارائه این مطالب گامی هرچند کوچک در راستای آگاهی‌بخشی و ارتقای سطح دانش فعالان صنعت مد و طراحی آذربایجان شرقی برداشته باشیم. بی‌شک با تلاش و همت جمعی می‌توان این صنعت را به جایگاه واقعی خود رساند و زمینه‌ساز توسعه اقتصادی و فرهنگی استان را فراهم نمود. آینده‌ای روشن در انتظار صنعت مد و طراحی آذربایجان شرقی است به شرط آنکه به حقوق مالکیت فکری به عنوان یک اصل اساسی احترام بگذاریم و در جهت حفاظت از آن تلاش کنیم.
دیدگاهتان را بنویسید