در سپهر پویای اقتصاد نوین که دانش و نوآوری به عنوان ارکان اصلی ثروت‌آفرینی قد علم کرده‌اند حفاظت از دستاوردهای فکری و هنری نقشی بی‌بدیل در شکوفایی و توسعه‌ی جوامع ایفا می‌کند. در این میان صنعت طراحی گرافیک با تکیه بر خلاقیت و ابتکار طراحان به عنوان یکی از پیشروترین حوزه‌های مولد ارزش‌های فکری نیازمند سازوکارهای حمایتی کارآمد و اثربخش است تا از حقوق پدیدآورندگان آثار در برابر هرگونه تعدی و سوءاستفاده محافظت نماید.
در این راستا مطالعه و بررسی حقوق مالکیت فکری در صنعت طراحی گرافیک به ویژه در استان آذربایجان شرقی از اهمیت بسزایی برخوردار است. این استان با پیشینه‌ای غنی در هنر و فرهنگ و با بهره‌مندی از استعدادهای درخشان در عرصه‌ی طراحی همواره یکی از قطب‌های فعال این صنعت در کشور بوده است. اما متاسفانه فقدان آگاهی کافی از حقوق مالکیت فکری و نیز ضعف در اجرای قوانین مربوطه موجب شده است تا بسیاری از طراحان و هنرمندان این خطه با مشکلات و چالش‌های متعددی در این زمینه مواجه شوند.
هدف از این نوشتار بررسی جامع و تحلیلی وضعیت حقوق مالکیت فکری در صنعت طراحی گرافیک آذربایجان شرقی شناسایی چالش‌ها و موانع موجود و ارائه راهکارهای عملی برای تقویت و توسعه‌ی این حقوق در استان است. امید است این تلاش گامی هرچند کوچک در راستای ارتقای سطح آگاهی و حمایت از حقوق طراحان و هنرمندان این منطقه و شکوفایی و رونق صنعت طراحی گرافیک کشور باشد.
در آغاز لازم است به مفهوم حقوق مالکیت فکری و اهمیت آن در صنعت طراحی گرافیک بپردازیم. حقوق مالکیت فکری به مجموعه‌ای از حقوق انحصاری اطلاق می‌شود که به پدیدآورندگان آثار فکری اعم از آثار ادبی هنری علمی و صنعتی اعطا می‌گردد. این حقوق به پدیدآورندگان اجازه می‌دهد تا از آثار خود بهره‌برداری تجاری نمایند و در عین حال از سوءاستفاده و تقلید غیرمجاز توسط دیگران جلوگیری کنند.
در صنعت طراحی گرافیک حقوق مالکیت فکری نقش بسیار مهمی در حمایت از خلاقیت و نوآوری دارد. یک طرح گرافیکی حاصل تلاش و ابتکار یک طراح است که با صرف زمان و انرژی اثری منحصر به فرد خلق می‌کند. این اثر می‌تواند شامل لوگو پوستر بروشور وب‌سایت بسته‌بندی و سایر محصولات گرافیکی باشد. حقوق مالکیت فکری از این آثار در برابر کپی‌برداری و استفاده‌ی غیرمجاز محافظت می‌کند و به طراح این اطمینان را می‌دهد که می‌تواند از اثر خود بهره‌برداری تجاری نماید و از منافع آن برخوردار شود.
در ایران حقوق مالکیت فکری در حوزه‌ی طراحی گرافیک تحت قوانین مختلفی از جمله قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان قانون ثبت اختراعات طرح‌های صنعتی و علائم تجاری و قانون تجارت الکترونیکی مورد حمایت قرار می‌گیرد. با این حال اجرای این قوانین در عمل با چالش‌های متعددی مواجه است.
یکی از مهم‌ترین چالش‌های موجود عدم آگاهی کافی از حقوق مالکیت فکری در بین طراحان و هنرمندان است. بسیاری از طراحان به دلیل ناآگاهی از حقوق خود از ثبت آثار خود خودداری می‌کنند و در نتیجه در صورت کپی‌برداری یا سوءاستفاده از آثارشان قادر به پیگیری قانونی و احقاق حق خود نیستند.
علاوه بر این فرآیند ثبت آثار گرافیکی در ایران فرآیندی پیچیده و زمان‌بر است. این موضوع باعث می‌شود تا بسیاری از طراحان از ثبت آثار خود منصرف شوند. همچنین هزینه ثبت آثار گرافیکی نیز برای بسیاری از طراحان به ویژه طراحان جوان و تازه‌کار بالا است.
از دیگر چالش‌های موجود ضعف در اجرای قوانین مالکیت فکری است. متاسفانه بسیاری از پرونده‌های مربوط به نقض حقوق مالکیت فکری به دلیل کمبود دانش و تخصص کافی در بین قضات و کارشناسان به درستی رسیدگی نمی‌شوند. همچنین مجازات‌های تعیین شده برای نقض حقوق مالکیت فکری اغلب بازدارنده نیستند.
در استان آذربایجان شرقی این چالش‌ها و مشکلات به طور مضاعف وجود دارند. این استان با وجود ظرفیت‌های بالای خود در زمینه طراحی گرافیک با مشکلات متعددی از جمله کمبود امکانات آموزشی و تخصصی عدم حمایت کافی از طراحان و هنرمندان و نیز نبود سازوکارهای مناسب برای حمایت از حقوق مالکیت فکری مواجه است.
برای رفع این چالش‌ها و تقویت لازم است اقدامات متعددی انجام شود. در این راستا پیشنهاداتی به شرح زیر ارائه می‌گردد
افزایش آگاهی طراحان و هنرمندان از حقوق مالکیت فکری
دیدگاهتان را بنویسید