در پهنه‌ی پویای نوآوری و خلاقیت جایی که ایده‌ها به واقعیت بدل می‌شوند و طرح‌ها زندگی را سهولت می‌بخشند حقوق مالکیت فکری همچون حصاری استوار از آفرینش‌های ذهنی محافظت می‌کند. در این میان صنعت طراحی تجربه‌ی کاربری (UX) با تکیه بر دانش و هنر متخصصان نقش بسزایی در ارتقای کیفیت تعامل انسان با فناوری ایفا می‌کند. این صنعت با خلق رابط‌های کارآمد و جذاب پلی میان نیازهای کاربران و امکانات دنیای دیجیتال می‌سازد.
در آذربایجان شرقی این خطه هنرپرور و مهد تمدن صنعت طراحی تجربه‌ی کاربری نیز پا به عرصه گذاشته و با بهره‌گیری از استعدادهای بومی و ظرفیت‌های منطقه‌ای به سرعت در حال رشد و شکوفایی است. اما در این مسیر پر فراز و نشیب چالش‌های گوناگونی پیش روی فعالان این عرصه قرار دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها عدم آگاهی کافی از حقوق مالکیت فکری و سازوکارهای قانونی حمایت از این حقوق است.
طراحان UX با صرف زمان و انرژی فراوان ایده‌های نوآورانه را به طرح‌هایی ملموس تبدیل می‌کنند. این طرح‌ها که حاصل تفکر خلاق و دانش تخصصی آن‌هاست ارزش اقتصادی قابل توجهی دارند و می‌توانند به عنوان دارایی‌های ارزشمند برای شرکت‌ها و سازمان‌ها محسوب شوند. اما متأسفانه بسیاری از طراحان UX در آذربایجان شرقی به دلیل عدم آگاهی از حقوق خود از ثبت و حمایت از این طرح‌ها غافل می‌مانند و در نتیجه در معرض خطر سوء استفاده و کپی‌برداری قرار می‌گیرند.
وقتی سخن از حقوق مالکیت فکری به میان می‌آید ناخودآگاه ذهن به سوی مفاهیمی چون حق اختراع حق تکثیر (کپی‌رایت) علامت تجاری و طرح صنعتی معطوف می‌شود. هر یک از این حقوق جنبه‌های خاصی از دارایی‌های فکری را پوشش می‌دهند و سازوکارهای قانونی مشخصی برای حمایت از آن‌ها وجود دارد. در صنعت طراحی UX نیز هر یک از این حقوق می‌توانند نقش مهمی در حفاظت از آثار طراحان ایفا کنند.
به عنوان مثال اگر یک طراح UX روش نوآورانه‌ای برای تعامل کاربر با یک نرم‌افزار یا وب‌سایت ابداع کند که دارای جنبه‌ی فنی جدیدی باشد می‌تواند برای آن اختراع درخواست ثبت اختراع نماید. همچنین اگر یک طراح طرح گرافیکی منحصر به فردی برای یک رابط کاربری خلق کند می‌تواند از طریق حق تکثیر از کپی‌برداری غیرمجاز از آن جلوگیری کند. علاوه بر این اگر یک شرکت فعال در زمینه طراحی UX نام یا نشان تجاری خاصی را برای خدمات خود انتخاب کند می‌تواند با ثبت آن به عنوان علامت تجاری از سوء استفاده دیگران از آن جلوگیری کند.
در این میان طرح صنعتی نیز نقش مهمی در حمایت از جنبه‌های ظاهری محصولات و رابط‌های کاربری ایفا می‌کند. طرح صنعتی به ویژگی‌های ظاهری یک محصول یا رابط کاربری از جمله شکل رنگ خطوط و نقوش آن اشاره دارد. اگر یک طراح UX طرح ظاهری جدید و نوآورانه‌ای برای یک رابط کاربری ایجاد کند می‌تواند با ثبت آن به عنوان طرح صنعتی از کپی‌برداری غیرمجاز از آن جلوگیری کند. این امر به ویژه در صنعت طراحی UX که زیبایی و جذابیت بصری از اهمیت بالایی برخوردار است بسیار حائز اهمیت است.
در آذربایجان شرقی با توجه به پتانسیل بالای این استان در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات ضرورت توجه به حقوق مالکیت فکری در صنعت طراحی UX بیش از پیش احساس می‌شود. متأسفانه بسیاری از طراحان UX در این استان به دلیل عدم آگاهی کافی از قوانین و مقررات مربوط به مالکیت فکری از حقوق خود غافل می‌مانند و در نتیجه در معرض خطر سوء استفاده از آثار خود قرار می‌گیرند.
به منظور رفع این مشکل لازم است که نهادهای دولتی و خصوصی فعال در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات با همکاری یکدیگر برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌رسانی جامعی را در زمینه حقوق مالکیت فکری برای طراحان UX برگزار کنند. این برنامه‌ها باید به زبانی ساده و قابل فهم مفاهیم اساسی حقوق مالکیت فکری سازوکارهای قانونی حمایت از این حقوق و نحوه ثبت و حفاظت از آثار را به طراحان آموزش دهند.
علاوه بر این لازم است که مراکز مشاوره حقوقی تخصصی در زمینه مالکیت فکری در آذربایجان شرقی ایجاد شوند تا طراحان UX بتوانند به راحتی به مشاوره‌های حقوقی مورد نیاز خود دسترسی داشته باشند. این مراکز باید با ارائه خدمات مشاوره‌ای تخصصی به طراحان در زمینه ثبت و حفاظت از آثار خود کمک کنند و از حقوق آن‌ها در برابر سوء استفاده و کپی‌برداری غیرمجاز دفاع نمایند.
از سوی دیگر شرکت‌ها و سازمان‌های فعال در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز باید به اهمیت حقوق مالکیت فکری در صنعت طراحی UX پی ببرند و با اتخاذ سیاست‌های مناسب از حقوق طراحان خود حمایت کنند. این شرکت‌ها باید با ایجاد سازوکارهای داخلی مناسب فرآیند ثبت و حفاظت از آثار طراحان را تسهیل کنند و از حقوق آن‌ها در برابر سوء استفاده و کپی‌برداری غیرمجاز دفاع نمایند.
در این راستا ایجاد یک انجمن یا تشکل صنفی برای طراحان UX در آذربایجان شرقی می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. این انجمن می‌تواند با جمع‌آوری طراحان UX به عنوان یک صدای واحد مطالبات و نیازهای آن‌ها را به گوش مسئولان برساند و در جهت ارتقای جایگاه این صنعت در استان تلاش کند. همچنین این انجمن می‌تواند با برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی دانش و مهارت‌های طراحان UX را ارتقا دهد و آن‌ها را با آخرین تحولات این صنعت آشنا سازد.
یکی از چالش‌های مهم در زمینه حقوق مالکیت فکری در صنعت طراحی UX تشخیص و اثبات نقض حقوق است. در بسیاری از موارد تشخیص اینکه یک طرح UX کپی‌برداری شده است یا خیر کار دشواری است و نیاز به دانش و تخصص خاصی دارد. به منظور رفع این مشکل لازم است که کارشناسان و متخصصان حقوقی در زمینه مالکیت فکری آموزش‌های تخصصی در زمینه طراحی UX ببینند تا بتوانند به طور دقیق و کارآمد موارد نقض حقوق را تشخیص دهند و در مراجع قضایی از حقوق طراحان دفاع نمایند.
علاوه بر این لازم است که قوانین و مقررات مربوط به مالکیت فکری در ایران به روزرسانی شوند تا با تحولات سریع صنعت طراحی UX همگام شوند. این قوانین باید به طور واضح و صریح حقوق طراحان UX را تعریف کنند و سازوکارهای موثری برای حمایت از این حقوق در برابر سوء استفاده و کپی‌برداری غیرمجاز پیش‌بینی نمایند.
باید تأکید کرد که حقوق مالکیت فکری نه تنها یک حق قانونی بلکه یک ضرورت اقتصادی و فرهنگی است. حمایت از حقوق مالکیت فکری در صنعت طراحی UX باعث تشویق نوآوری و خلاقیت ارتقای کیفیت محصولات و خدمات و افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌ها و سازمان‌ها می‌شود. در آذربایجان شرقی با توجه به پتانسیل بالای این استان در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات حمایت از حقوق مالکیت فکری در صنعت طراحی UX می‌تواند نقش مهمی در توسعه اقتصادی و فرهنگی استان ایفا کند. این مهم مستلزم همکاری و همدلی تمامی ذینفعان از جمله نهادهای دولتی و خصوصی طراحان UX شرکت‌ها و سازمان‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی است. با ایجاد یک اکوسیستم حمایتی قوی می‌توانیم زمینه را برای شکوفایی صنعت طراحی UX در آذربایجان شرقی فراهم کنیم و شاهد خلق آثار نوآورانه و خلاقانه‌ای باشیم که نه تنها نیازهای کاربران را برآورده می‌کنند بلکه به توسعه و پیشرفت جامعه نیز کمک می‌کنند.
اهمیت این موضوع در تبریز به عنوان مرکز استان و قطب فناوری و نوآوری منطقه دوچندان است. وجود دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی معتبر شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌های فعال در زمینه فناوری اطلاعات تبریز را به یک کانون مهم برای طراحی و توسعه تجربه‌های کاربری تبدیل کرده است. بنابراین توجه به حقوق مالکیت فکری در این شهر می‌تواند به حفظ و تقویت این جایگاه کمک کند و زمینه‌ساز رشد و شکوفایی بیشتر این صنعت در تبریز و استان آذربایجان شرقی شود.
به امید روزی که شاهد شکوفایی هرچه بیشتر صنعت طراحی UX در آذربایجان شرقی باشیم و طراحان این استان با آسودگی خاطر و اطمینان از حمایت قانونی به خلق آثار نوآورانه و خلاقانه بپردازند و به توسعه و پیشرفت جامعه کمک کنند. این مهم با آگاهی‌رسانی آموزش ایجاد مراکز مشاوره حقوقی تخصصی و حمایت از انجمن‌ها و تشکل‌های صنفی مرتبط با این صنعت قابل دستیابی است.
دیدگاهتان را بنویسید