در گستره‌ی پهناور هنر هفتم جایی که خلاقیت و نوآوری در هم می‌آمیزند و داستان‌ها جان می‌گیرند عرصه‌ای ظریف و پیچیده از حقوق وجود دارد که حافظ منافع آفرینندگان و سرمایه‌گذاران این صنعت عظیم است. این حقوق که با عنوان «مالکیت فکری» شناخته می‌شوند ستون فقرات اقتصاد هنر و فرهنگ را تشکیل می‌دهند و تضمین می‌کنند که تلاش‌های هنرمندان و صنعتگران در مسیر تولید آثار سینمایی مورد حمایت قرار گرفته و از بهره‌برداری غیرمجاز در امان بمانند.
در دنیای که تبادل اطلاعات و تکثیر آثار هنری به لطف فناوری‌های نوین به سهولت انجام می‌پذیرد اهمیت حفاظت از این حقوق بیش از پیش نمایان می‌شود. صنعت فیلمسازی با ماهیت چند وجهی و هزینه‌های بالای تولید به طور خاص نیازمند توجه دقیق به مقوله مالکیت فکری است. هر فیلم مجموعه‌ای پیچیده از عناصر مختلف را در بر می‌گیرد؛ از فیلمنامه و کارگردانی گرفته تا موسیقی متن و طراحی صحنه همگی محصول ذهن و هنر افراد مختلفی هستند که در خلق آن نقش داشته‌اند. این عناصر به عنوان دارایی‌های فکری باید به دقت مورد حفاظت قرار گیرند تا از سوء استفاده‌های احتمالی جلوگیری شود.
با نگاهی عمیق‌تر به این حوزه در می‌یابیم که طیف گسترده‌ای از حقوق مالکیت فکری در صنعت فیلمسازی نقش ایفا می‌کنند. حق تکثیر یا کپی رایت مهم‌ترین این حقوق است که از اثر سینمایی به عنوان یک اثر هنری حمایت می‌کند. این حق به پدیدآورنده اثر اجازه می‌دهد تا برای مدت معینی از تکثیر توزیع اقتباس و اجرای عمومی اثر خود بهره‌مند شود. بدون وجود این حق هر کسی می‌توانست به راحتی از فیلم‌ها کپی کرده و بدون اجازه صاحب اثر آن‌ها را به فروش برساند که این امر نه تنها انگیزه تولید آثار جدید را از بین می‌برد بلکه منجر به نابودی اقتصاد صنعت فیلمسازی نیز می‌شد.
علاوه بر حق تکثیر حقوق دیگری نیز در حمایت از آثار سینمایی نقش دارند. برای مثال حقوق مربوط به نام و نشان تجاری از عنوان فیلم و نام شخصیت‌های آن محافظت می‌کند. این حقوق مانع از این می‌شوند که افراد سودجو از نام‌های مشهور و محبوب در فیلم‌ها برای تبلیغ محصولات و خدمات خود استفاده کنند و از این طریق به اعتبار و شهرت اثر سینمایی لطمه وارد کنند. همچنین حقوق مربوط به طرح‌های صنعتی از طراحی صحنه‌ها لباس‌ها و سایر عناصر بصری فیلم محافظت می‌کند. این حقوق تضمین می‌کنند که ایده‌های نوآورانه و خلاقانه در طراحی بصری فیلم‌ها مورد حمایت قرار گرفته و از تقلید آن‌ها توسط دیگران جلوگیری شود.
یکی از چالش‌های مهم در حوزه مالکیت فکری در صنعت فیلمسازی مسأله اقتباس و تقلید است. در بسیاری از موارد فیلمسازان از آثار ادبی نمایشنامه‌ها داستان‌های کوتاه و حتی فیلم‌های دیگر برای ساخت فیلم‌های خود الهام می‌گیرند. اما مرز بین الهام‌گیری و تقلید بسیار باریک است و تشخیص آن نیازمند بررسی دقیق و کارشناسانه است. اگر فیلمی به طور کامل از یک اثر دیگر کپی شده باشد این امر نقض حقوق مالکیت فکری محسوب می‌شود و پیگرد قانونی دارد. اما اگر فیلمساز صرفاً از ایده یا طرح کلی یک اثر دیگر الهام گرفته باشد و تغییرات اساسی در آن ایجاد کرده باشد این امر معمولاً مجاز تلقی می‌شود.
در این میان نقش قراردادها و توافقنامه‌ها در حفظ حقوق مالکیت فکری بسیار حائز اهمیت است. در صنعت فیلمسازی قراردادهای متعددی بین تهیه‌کنندگان کارگردانان نویسندگان بازیگران آهنگسازان و سایر عوامل تولید فیلم منعقد می‌شود. این قراردادها حقوق و تعهدات هر یک از طرفین را به طور دقیق مشخص می‌کنند و از بروز اختلافات احتمالی در آینده جلوگیری می‌کنند. برای مثال قراردادی که بین تهیه‌کننده و نویسنده فیلمنامه منعقد می‌شود باید به طور صریح مشخص کند که حقوق مالکیت فیلمنامه به چه کسی تعلق دارد و نویسنده تا چه حد از حق تغییر و اصلاح آن برخوردار است.
همچنین قراردادهایی که بین تهیه‌کننده و آهنگساز منعقد می‌شود باید حقوق مربوط به موسیقی متن فیلم را به دقت تعیین کند. آیا آهنگساز حق دارد موسیقی متن فیلم را به صورت جداگانه منتشر کند و از آن درآمد کسب کند؟ آیا تهیه‌کننده حق دارد از موسیقی متن فیلم در تبلیغات و سایر فعالیت‌های تجاری خود استفاده کند؟ پاسخ به این سوالات باید در قرارداد به طور واضح مشخص شود تا از بروز اختلافات احتمالی در آینده جلوگیری شود.
با گسترش فضای مجازی و افزایش استفاده از اینترنت چالش‌های جدیدی در حوزه مالکیت فکری در صنعت فیلمسازی به وجود آمده است. دانلود غیرقانونی فیلم‌ها انتشار نسخه‌های تقلبی فیلم‌ها در اینترنت و استفاده غیرمجاز از قطعات فیلم‌ها در شبکه‌های اجتماعی از جمله این چالش‌ها هستند. مقابله با این چالش‌ها نیازمند همکاری بین‌المللی و اتخاذ تدابیر قانونی و فنی مناسب است. دولت‌ها باید با وضع قوانین سختگیرانه و اعمال مجازات‌های سنگین برای متخلفان از حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی حمایت کنند. همچنین شرکت‌های فناوری باید با ارائه راهکارهای فنی مناسب از دانلود غیرقانونی فیلم‌ها و انتشار نسخه‌های تقلبی آن‌ها در اینترنت جلوگیری کنند.
علاوه بر این آموزش و آگاهی‌رسانی به مردم در مورد اهمیت حقوق مالکیت فکری نقش مهمی در کاهش تخلفات در این زمینه دارد. بسیاری از افراد به دلیل ناآگاهی از قوانین و مقررات مربوط به مالکیت فکری ناخواسته مرتکب تخلف می‌شوند. بنابراین لازم است که با برگزاری دوره‌های آموزشی انتشار بروشورها و تبلیغات و استفاده از رسانه‌های جمعی آگاهی مردم را در مورد حقوق مالکیت فکری افزایش داد.
می‌توان گفت که مالکیت فکری سنگ بنای صنعت فیلمسازی است و حفاظت از آن برای توسعه و شکوفایی این صنعت ضروری است. با حمایت از حقوق مالکیت فکری می‌توان از تلاش‌های هنرمندان و صنعتگران در مسیر تولید آثار سینمایی قدردانی کرد و انگیزه آن‌ها را برای خلق آثار جدید و نوآورانه افزایش داد. این امر نه تنها به نفع صنعت فیلمسازی است بلکه به نفع جامعه نیز هست؛ زیرا با تولید آثار سینمایی با کیفیت می‌توان فرهنگ و هنر را ارتقا داد و به رشد و توسعه جامعه کمک کرد. بی‌توجهی به این حقوق می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری برای صنعت فیلمسازی داشته باشد و منجر به رکود و نابودی این صنعت شود. بنابراین لازم است که همه افراد و نهادهای ذی‌ربط با همکاری و هماهنگی در جهت حفظ و حمایت از حقوق مالکیت فکری در صنعت فیلمسازی تلاش کنند.
دیدگاهتان را بنویسید