در روزگاری که نقش و نگار سنت و مدرنیته در هم تنیده شده و تار و پود اصالت با نوآوری گره خورده است بازار هنرهای دستی و محصولات سنتی همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد. در این میان فرش ایرانی به عنوان نمادی از هنر فرهنگ و ذوق ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. اما گاه پیش می‌آید که این تجربه دلنشین خرید و تملک یک اثر هنری به کام خریدار تلخ شده و با مسائلی چون عدم تطابق کیفیت با وعده‌های فروشنده وجود عیوب پنهان یا حتی مغایرت مشخصات فرش با آنچه که در ابتدا ارائه شده همراه گردد. در چنین شرایطی آگاهی از حقوق قانونی و نحوه احقاق آن امری ضروری به نظر می‌رسد.
در این نوشتار تلاش بر آن است تا با زبانی ساده و قابل فهم به بررسی راهکارهای قانونی و رویه‌های عملی برای طرح شکایت از فروشندگان این محصول بپردازیم. با توجه به تغییرات قوانین و مقررات و نیز رویه‌های جاری در محاکم این بررسی بر اساس آخرین تحولات و اطلاعات موجود تا سال 1403 انجام خواهد شد. هدف اصلی ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی برای خریدارانی است که در پی احقاق حقوق خود در این زمینه هستند.
در آغاز لازم است تا به این نکته توجه کنیم که قرارداد خرید و فروش به عنوان یک سند حقوقی مبنای اصلی برای تعیین حقوق و تعهدات طرفین محسوب می‌شود. بنابراین قبل از هر اقدامی بررسی دقیق مفاد قرارداد شرایط و تعهدات مندرج در آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. در بسیاری از موارد اختلافات ناشی از تفسیر نادرست یا عدم آگاهی از مفاد قرارداد رخ می‌دهند.
یکی از مهم‌ترین مواردی که در هنگام خرید باید به آن توجه داشت مشخصات دقیق کالا است. این مشخصات شامل جنس ابعاد طرح رنگ تعداد گره‌ها و سایر ویژگی‌های فنی و هنری آن می‌شود. تطابق این مشخصات با آنچه که در قرارداد ذکر شده و یا توسط فروشنده اعلام شده است از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در صورت وجود هرگونه مغایرت این موضوع می‌تواند مبنایی برای طرح شکایت باشد.
علاوه بر مشخصات فنی کیفیت کالا نیز از جمله مواردی است که می‌تواند مورد اختلاف قرار گیرد. تشخیص کیفیت به ویژه در مورد کالاهای دست‌ساز امری تخصصی است و نیازمند تجربه و دانش کافی در این زمینه می‌باشد. در صورت وجود تردید در مورد کیفیت توصیه می‌شود قبل از خرید از نظر کارشناسان و متخصصان این حوزه بهره‌مند شوید. همچنین در صورت امکان بهتر است از فروشندگانی خرید کنید که دارای مجوزهای رسمی و معتبر از سازمان‌های ذی‌صلاح هستند.
یکی از شایع‌ترین دلایل طرح شکایت وجود عیوب پنهان در کالا است. این عیوب ممکن است در هنگام خرید قابل مشاهده نباشند و پس از مدتی نمایان شوند. به عنوان مثال وجود رطوبت پوسیدگی یا آسیب‌های ناشی از حشرات می‌تواند از جمله این عیوب باشد. در چنین مواردی قانون مدنی ایران خیار عیب را برای خریدار در نظر گرفته است. خیار عیب به این معناست که خریدار حق دارد در صورت مشاهده عیب در کالا معامله را فسخ کند یا مابه‌التفاوت قیمت را از فروشنده دریافت نماید.
برای استفاده از خیار عیب خریدار باید بلافاصله پس از اطلاع از وجود عیب مراتب را به فروشنده اطلاع دهد و از او بخواهد تا نسبت به رفع عیب یا جبران خسارت اقدام کند. در صورت عدم توافق با فروشنده خریدار می‌تواند با مراجعه به مراجع قضایی نسبت به طرح شکایت اقدام نماید.
در صورتی که فروشنده در هنگام فروش اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده‌ای در مورد کالا ارائه داده باشد این موضوع نیز می‌تواند مبنایی برای طرح شکایت باشد. به عنوان مثال اگر فروشنده ادعا کند که کالا از ابریشم خالص بافته شده است در حالی که در واقعیت از الیاف مصنوعی استفاده شده باشد خریدار می‌تواند با استناد به ماده‌های قانونی مربوط به تدلیس و فریب در معامله نسبت به طرح شکایت اقدام نماید.
یکی دیگر از مواردی که می‌تواند منجر به طرح شکایت شود عدم تطابق قیمت کالا با قیمت عرف بازار است. اگر فروشنده قیمت بسیار بالاتری نسبت به قیمت معمول و متعارف بازار برای کالا تعیین کرده باشد خریدار می‌تواند با استناد به ماده‌های قانونی مربوط به غبن فاحش نسبت به طرح شکایت اقدام نماید. غبن فاحش به این معناست که قیمت معامله به طور غیرمتعارف و نامتعادلی بالاتر از ارزش واقعی کالا باشد.
برای طرح شکایت خریدار باید ابتدا مدارک و مستندات لازم را جمع‌آوری نماید. این مدارک شامل قرارداد خرید و فروش فاکتور خرید رسید پرداخت وجه عکس یا فیلم از کالا و هرگونه مدرک دیگری که بتواند ادعای خریدار را اثبات کند می‌شود.
پس از جمع‌آوری مدارک خریدار می‌تواند با مراجعه به یکی از مراجع قضایی ذی‌صلاح نسبت به طرح شکایت اقدام نماید. مراجع قضایی ذی‌صلاح برای رسیدگی به اینگونه اختلافات دادگاه‌های عمومی حقوقی و شوراهای حل اختلاف هستند.
در هنگام طرح شکایت خریدار باید دادخواست خود را به صورت کتبی تنظیم نماید. در دادخواست باید مشخصات کامل خریدار و فروشنده موضوع شکایت دلایل و مستندات مربوط به شکایت و خواسته خریدار به طور واضح و دقیق ذکر شود.
پس از ثبت دادخواست دادگاه یا شورای حل اختلاف وقت رسیدگی تعیین می‌کند و طرفین را برای حضور در جلسه رسیدگی دعوت می‌نماید. در جلسه رسیدگی طرفین می‌توانند توضیحات خود را ارائه دهند و مدارک و مستندات خود را به دادگاه یا شورا ارائه نمایند.
دادگاه یا شورای حل اختلاف پس از بررسی مدارک و استماع اظهارات طرفین رای خود را صادر می‌کند. رای دادگاه یا شورا برای طرفین لازم‌الاجرا است و باید مطابق با آن عمل نمایند.
در صورتی که خریدار به رای دادگاه یا شورا اعتراض داشته باشد می‌تواند در مهلت قانونی مقرر نسبت به طرح تجدیدنظرخواهی اقدام نماید. تجدیدنظرخواهی به این معناست که پرونده مجدداً در یک دادگاه بالاتر مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
علاوه بر مراجعه به مراجع قضایی خریدار می‌تواند از طریق مراجع غیرقضایی نیز نسبت به طرح شکایت اقدام نماید. یکی از این مراجع سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان است. این سازمان وظیفه رسیدگی به شکایات مصرف‌کنندگان از تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان کالا و خدمات را بر عهده دارد.
خریدار می‌تواند با مراجعه به سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان شکایت خود را به صورت کتبی یا شفاهی مطرح نماید. سازمان پس از بررسی شکایت تلاش می‌کند تا بین خریدار و فروشنده صلح و سازش برقرار کند. در صورت عدم موفقیت در صلح و سازش سازمان می‌تواند رأی خود را در مورد شکایت صادر نماید.
رأی سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان برای فروشنده لازم‌الاجرا است و باید مطابق با آن عمل نماید. در صورتی که فروشنده از اجرای رأی سازمان خودداری کند سازمان می‌تواند از طریق مراجع قضایی نسبت به اجرای رأی اقدام نماید.
یکی دیگر از مراجع غیرقضایی که خریدار می‌تواند به آن مراجعه نماید اتحادیه‌های صنفی هستند. اتحادیه‌های صنفی وظیفه نظارت بر عملکرد اعضای خود و رسیدگی به شکایات مربوط به فعالیت‌های صنفی را بر عهده دارند.
خریدار می‌تواند با مراجعه به اتحادیه صنفی مربوطه شکایت خود را به صورت کتبی یا شفاهی مطرح نماید. اتحادیه پس از بررسی شکایت تلاش می‌کند تا بین خریدار و فروشنده صلح و سازش برقرار کند. در صورت عدم موفقیت در صلح و سازش اتحادیه می‌تواند رأی خود را در مورد شکایت صادر نماید.
رأی اتحادیه صنفی برای اعضای آن لازم‌الاجرا است و باید مطابق با آن عمل نمایند. در صورتی که فروشنده از اجرای رأی اتحادیه خودداری کند اتحادیه می‌تواند از طریق مراجع قضایی نسبت به اجرای رأی اقدام نماید.
لازم به ذکر است که طرح شکایت و پیگیری حقوق قانونی نیازمند صبر حوصله و آگاهی کافی از قوانین و مقررات مربوطه است. توصیه می‌شود قبل از هر اقدامی با یک وکیل یا مشاور حقوقی مجرب مشورت نمایید تا از حقوق خود به درستی آگاه شوید و بهترین راهکار را برای احقاق حق خود انتخاب کنید. به ویژه در شهرهایی مانند تبریز اصفهان کاشان و قم که به عنوان مراکز اصلی تولید و تجارت این محصول شناخته می‌شوند وجود کارشناسان و متخصصان حقوقی آشنا به این حوزه می‌تواند بسیار راهگشا باشد. این شهرها به دلیل سابقه طولانی در تولید و عرضه این کالا دارای عرف و رویه‌های خاصی در معاملات هستند که آگاهی از آنها برای طرح شکایت و پیگیری حقوق قانونی ضروری است.
دیدگاهتان را بنویسید