در جامعه‌ی تعاملات انسانی و فعالیت‌های اقتصادی اجتماعی و فرهنگی به طور پیوسته در حال گسترش و پیچیده‌تر شدن هستند. این گستردگی و پیچیدگی به ناچار بستری را فراهم می‌آورد که در آن اختلاف نظرها و تضاد منافع به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل می‌شوند. در چنین شرایطی سازوکارهایی ضروری به نظر می‌رسند که بتوانند این اختلافات را به شیوه‌ای عادلانه و قانونی حل و فصل نمایند.
در ایران نظام حقوقی کشور مجموعه‌ای مدون و جامع از قوانین و مقررات را در اختیار دارد که به منظور تنظیم روابط اجتماعی و حفظ حقوق افراد تدوین شده‌اند. این نظام حقوقی به افراد این امکان را می‌دهد که در صورت تضییع حقوق خود به مراجع قضایی مراجعه کرده و با طرح دعوا احقاق حق نمایند.
یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین ابزارهای احقاق حق در نظام حقوقی طرح دادخواست و پیگیری آن از طریق مراجع قضایی است. این فرایند که به عنوان یکی از ارکان اصلی دادرسی شناخته می‌شود به افراد این امکان را می‌دهد که با استناد به قوانین و ارائه مستندات از حقوق قانونی خود دفاع کرده و در صورت لزوم جبران خسارت‌های وارد شده را مطالبه نمایند.
در این میان آگاهی از قوانین و مقررات مربوط به طرح دعوا از اهمیت بسزایی برخوردار است. چرا که عدم اطلاع از این قوانین می‌تواند منجر به اشتباهات و خسارات جبران‌ناپذیری برای افراد شود. به همین دلیل توصیه می‌شود که پیش از هرگونه اقدام حقوقی با یک وکیل یا مشاور حقوقی مجرب مشورت نموده و از راهنمایی‌های تخصصی وی بهره‌مند شوید.
با توجه به اهمیت موضوع در این نوشتار تلاش خواهیم کرد تا به بررسی جنبه‌های مختلف این فرایند بپردازیم و اطلاعات جامعی را در اختیار خوانندگان قرار دهیم. امید است که این اطلاعات بتواند به افراد در جهت احقاق حقوق خود و پیشگیری از بروز مشکلات حقوقی کمک نماید.
برای درک بهتر این موضوع لازم است ابتدا به تعریف مفاهیم کلیدی و اصطلاحات تخصصی مرتبط با آن بپردازیم. به طور کلی به هرگونه اقدامی که به منظور احقاق حق یا جبران خسارت از طریق مراجع قضایی صورت می‌گیرد “اقدام قضایی” اطلاق می‌شود. این اقدام می‌تواند به صورت طرح دادخواست شکایت کیفری یا سایر روش‌های قانونی باشد.
دادخواست سندی است که به موجب آن فردی از دادگاه تقاضای رسیدگی به یک موضوع حقوقی را می‌نماید. در این سند خواسته فرد (مدعی) دلایل و مستندات وی و همچنین مشخصات طرف مقابل (خوانده) ذکر می‌شود. دادخواست باید به صورت دقیق و کامل تنظیم شده و به دادگاه صالح ارائه گردد.
شکایت کیفری نوع دیگری از اقدامات قضایی است که در مواردی صورت می‌گیرد که جرمی به وقوع پیوسته باشد. در این حالت فرد متضرر از جرم با مراجعه به مراجع انتظامی یا قضایی از مرتکب جرم شکایت نموده و تقاضای مجازات وی را می‌نماید.
علاوه بر این دو مورد روش‌های دیگری نیز برای احقاق حق وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به داوری میانجی‌گری و سازش اشاره کرد. این روش‌ها معمولاً برای حل و فصل اختلافات به صورت مسالمت‌آمیز و بدون نیاز به مراجعه به دادگاه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در فرایند طرح دعوا انتخاب دادگاه صالح از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دادگاه صالح دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به موضوع مورد اختلاف را دارد. صلاحیت دادگاه‌ها بر اساس نوع دعوا محل وقوع جرم محل اقامت طرفین و سایر عوامل تعیین می‌شود.
به عنوان مثال در دعاوی مربوط به املاک و مستغلات دادگاهی صالح به رسیدگی است که ملک مورد نظر در حوزه قضایی آن واقع شده باشد. همچنین در دعاوی مربوط به امور خانوادگی دادگاهی صالح به رسیدگی است که محل اقامت زوجین در حوزه قضایی آن باشد.
پس از انتخاب دادگاه صالح نوبت به تنظیم دادخواست می‌رسد. دادخواست باید به صورت دقیق و کامل تنظیم شده و شامل تمامی اطلاعات مورد نیاز باشد. از جمله این اطلاعات می‌توان به مشخصات خواهان و خوانده موضوع دعوا دلایل و مستندات و خواسته خواهان اشاره کرد.
در تنظیم دادخواست باید به این نکته توجه داشت که ادعاها و مستندات ارائه شده باید با قوانین و مقررات مربوطه مطابقت داشته باشند. در غیر این صورت دادگاه ممکن است دادخواست را رد نماید.
پس از تنظیم دادخواست باید آن را به دادگاه صالح ارائه نمود. در این مرحله باید هزینه‌های دادرسی را نیز پرداخت کرد. هزینه‌های دادرسی بر اساس نوع دعوا و مبلغ خواسته تعیین می‌شود.
پس از ارائه دادخواست دادگاه آن را بررسی نموده و در صورت کامل بودن وقت رسیدگی تعیین می‌کند. وقت رسیدگی به طرفین دعوا ابلاغ می‌شود و آن‌ها باید در تاریخ مقرر در دادگاه حاضر شوند.
در جلسه رسیدگی طرفین دعوا می‌توانند ادعاها و مستندات خود را ارائه نموده و از خود دفاع نمایند. دادگاه پس از استماع اظهارات طرفین و بررسی مستندات ارائه شده رأی خود را صادر می‌کند.
رأی دادگاه ممکن است به نفع خواهان یا خوانده باشد. در صورتی که رأی به نفع خواهان باشد خوانده ملزم به اجرای آن است. در صورتی که رأی به نفع خوانده باشد خواهان نمی‌تواند دیگر ادعایی در این خصوص مطرح نماید.
در صورتی که هر یک از طرفین دعوا نسبت به رأی دادگاه اعتراض داشته باشد می‌تواند ظرف مدت معینی نسبت به آن تجدیدنظرخواهی نماید. تجدیدنظرخواهی به این معناست که پرونده به دادگاه تجدیدنظر ارجاع شده و مجدداً مورد بررسی قرار می‌گیرد.
رأی دادگاه تجدیدنظر قطعی و لازم‌الاجرا است. البته در برخی موارد امکان فرجام‌خواهی از رأی دادگاه تجدیدنظر نیز وجود دارد. فرجام‌خواهی به این معناست که پرونده به دیوان عالی کشور ارجاع شده و از نظر انطباق با قوانین مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در صورتی که رأی دادگاه قطعی و لازم‌الاجرا باشد محکوم‌علیه (کسی که رأی به ضرر او صادر شده است) ملزم به اجرای آن است. در صورتی که محکوم‌علیه از اجرای رأی خودداری نماید محکوم‌له (کسی که رأی به نفع او صادر شده است) می‌تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگستری تقاضای اجرای اجباری رأی را نماید.
اجرای احکام دادگستری با استفاده از روش‌های قانونی محکوم‌علیه را مجبور به اجرای رأی می‌نماید. این روش‌ها می‌تواند شامل توقیف اموال ممنوع‌الخروج کردن و یا سایر اقدامات قانونی باشد.
لازم به ذکر است که فرایند طرح دعوا و پیگیری آن یک فرایند پیچیده و زمان‌بر است. به همین دلیل توصیه می‌شود که پیش از هرگونه اقدام حقوقی با یک وکیل یا مشاور حقوقی مجرب مشورت نموده و از راهنمایی‌های تخصصی وی بهره‌مند شوید. یک وکیل مجرب می‌تواند به شما در انتخاب بهترین راهکار قانونی تنظیم دادخواست صحیح ارائه مستندات کافی و دفاع از حقوق شما در دادگاه کمک نماید.
به عنوان مثال فرض کنید که شما یک شهروند ساکن اصفهان هستید و با یک شرکت تجاری در این شهر دچار اختلاف شده‌اید. این اختلاف ممکن است مربوط به یک قرارداد تجاری یک معامله ملکی یا هر موضوع حقوقی دیگری باشد.
در این حالت شما می‌توانید با مراجعه به یک وکیل دادگستری در اصفهان از وی مشورت گرفته و از راهنمایی‌های تخصصی وی بهره‌مند شوید. وکیل با بررسی موضوع و مستندات شما می‌تواند به شما در انتخاب بهترین راهکار قانونی کمک نماید.
اگر وکیل تشخیص دهد که طرح دعوا بهترین راهکار است وی می‌تواند به شما در تنظیم دادخواست صحیح و ارائه مستندات کافی کمک نماید. همچنین وکیل می‌تواند در جلسات رسیدگی دادگاه از حقوق شما دفاع نموده و به شما در احقاق حق کمک نماید.
علاوه بر این وکیل می‌تواند به شما در خصوص تجدیدنظرخواهی از رأی دادگاه فرجام‌خواهی و اجرای رأی نیز راهنمایی‌های لازم را ارائه نماید. به طور کلی حضور یک وکیل مجرب در کنار شما می‌تواند به شما در جهت احقاق حقوق خود و پیشگیری از بروز مشکلات حقوقی کمک شایانی نماید.
به یاد داشته باشید که آگاهی از قوانین و مقررات حقوقی یک ضرورت برای تمامی افراد جامعه است. با افزایش آگاهی خود در این زمینه می‌توانید از حقوق خود به نحو احسن دفاع نموده و از بروز مشکلات حقوقی پیشگیری نمایید.
دیدگاهتان را بنویسید